Patronat Narodowy
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Andrzeja Dudy
w Stulecie Odzyskania Niepodległości
Patronat Honorowy
Sekretarza Stanu
w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Jarosława Sellina
Patronat Honorowy Prezydenta Miasta Wejherowa Krzysztofa Hildebrandta
Organizatorzy
- Instytut Studiów Politycznych PAN (prowadzenie projektu),
- Muzeum Piaśnickie Oddział Muzeum Stutthof w Sztutowie. Niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady (1939-1945),
- Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej,
- Instytut Kaszubski,
- Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie.
Komitet naukowy
Prof. dr hab. Bogdan Chrzanowski (Muzeum Stutthof)
Prof. Wanda Jarząbek (ISP PAN)
Prof. dr hab. Piotr Madajczyk (FWPN; ISP PAN)
Prof. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński (Instytut Kaszubski)
Teresa Patsidis Zastępca Dyrektora Muzeum Stutthof ds. Muzeum Piaśnickiego w Wejherowie
Prof. dr hab. Miloš Řeznik (Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie)
Konferencja została włączona do ogólnopolskiego kalendarza wydarzeń związanych z obchodami 80 rocznicy wybuchu II wojny światowej.
Koncepcja Konferencji
Konferencja składa się z dwóch ściśle powiązanych części. W pierwszej z nich podejmiemy ogólną refleksję nad metodami prowadzenia II wojny światowej i polityką okupacyjną narodowosocjalistycznych Niemiec. Przyjrzymy się działaniom prowadzonym wówczas na zapleczu frontu: z jednej strony akcjom niemieckich Einsatzgruppen i Selbstschutzu, z drugiej – dywersji sowieckiej. Następnie przedmiotem rozważań będą, w ujęciu porównawczym, systemy okupacyjne i polityka ludnościowa narodowosocjalistycznych Niemiec.
Część druga będzie poświęcona początkowym miesiącom okupacji Pomorza po jego włączeniu do Rzeszy (wrzesień-grudzień 1939 r.). Przeanalizujemy zasady niemieckiej polityki okupacyjnej, wysokość strat ludzkich oraz postawy społeczności lokalnej. Na koniec, uwzględniając najnowszy stan badań, scharakteryzujemy miejsca masowych zbrodni na Pomorzu. Weźmiemy pod uwagę skomplikowany kontekst narodowościowy na tych terenach i szczególne metody eksterminacji osób chorych psychicznie (program eugeniczny).
Depolonizacja Pomorza miała zostać zrealizowana przede wszystkim drogą fizycznego zlikwidowania wszystkich tych elementów, które w przeszłości występowały po polskiej stronie na kierowniczych stanowiskach lub w przyszłości mogłyby stać się organizatorami polskiego oporu”, a więc w akcji bezpośredniej. Na Pomorzu akcja bezpośrednia przybrała dramatyczne rozmiary.” (M. Wardzyńska, Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009, s. 145).
„Pierwsze egzekucje na Pomorzu zaczęły się w Gdańsku. Pierwszego dnia wojny rozstrzelano 22 polskich kolejarzy w Szymankowie, następnego dnia – 28 obrońców poczty polskiej w Gdańsku. Miejscami najbardziej masowych straceń były na Pomorzu – Tyszczyn pod Bydgoszczą, Piaśnica koło Wejherowa, gdzie zginęło sporo Kaszubów, oraz las pod Szpęgawskiem, gdzie stracono w listopadzie umysłowo chorych z Pomorza. W samej Bydgoszczy wymordowano w trakcie tzw. akcji bezpośredniej 10,5 tys. osób, a na całym Pomorzu ponad 20 tys., gdy ogólne straty ludności polskiej wyniosły jesienią 1939 r.” (C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. I, Warszawa 1970, s. 43-44).
„Także tereny Pomorza stanowiły i nadal stanowią przedmiot badań nie tylko pod kątem określenia liczby pomordowanych, ale i odtworzenia list osobowych. Jest to bardzo trudna i długa praca, zwłaszcza że zachodzą tutaj duże rozbieżności, np. co do liczby zabitych podczas tzw. krwawej jesieni 1939 r. Ulegają one znacznemu wahaniu. Jako jeden z pierwszych badania te podjął D. Steyer, oceniając, iż zginęło wówczas od 40 do 50 tys. osób. Tę ostatnią liczbę podawała również B. Bojarska. Z kolei w monografii dziejów okupacyjnych Pomorza pióra W. Jastrzębskiego i J. Szilinga pisano o 36-42 tys. zabitych. Autorzy zwrócili przy tym uwagę na dużą dyferencjację pomiędzy wspomnianą już ankietą z 1945 i z 1969 r. Według pierwszej na Pomorzu śmierć poniosło 54 679 osób, a według drugiej – 7269.” (B. Chrzanowski, Dotychczasowe próby ustalenia strat na terenie Pomorza Gdańskiego w latach II wojny światowej, w: Wokół strat ludności pomorskiej w latach 1939-1945, pod red, D. Kramp, K. Minczykowskiej, J. Szilinga, Toruń 2008, s. 177-178).
„Kiedy przeanalizujemy tytuły śledztw prowadzonych przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku dotyczących II wojny światowej, ok. 70 proc. z nich to sprawy dotyczące członków Selbstschutzu. Jego członkowie brali udział w setkach zabójstw ludności polskiej w całym kraju od pierwszych dni września (czyli zanim formalnie powstała organizacja) do lutego 1940 r. Ocenia się, że zamordowali oni nawet 50 tys. Polaków. Choć wyliczenie to jest zawyżone i opiera się, co przykład mordu w Łopatkach dobrze pokazuje, na wątpliwej bazie źródłowej, nie zmienia to quasi-ludobójczego charakteru działalności Selbstschutzu, który zabijał na skalę masową.” (T.S. Ceran, Im Namen des Führers, Bydgoszcz – Gdańsk 2014, s. 21)
Podczas konferencji będzie można zapoznać się z powstającym Muzeum Piaśnickim i jego dotychczasowym dorobkiem, jak filmy, publikacje i działalność naukowa. Efektem obrad konferencyjnych będzie obszerna publikacja.
Program Konferencji
Konferencja dofinansowana ze środków
Konferencja zorganizowana przy współpracy
